Hoe wandelt u veilig in de Hoge Venen zonder het kwetsbare veen te beschadigen?

Welkom in mijn kantoor. Het heeft geen muren, het plafond is de hemel en de vloer is een levend, ademend tapijt van veenmos en heide. Als boswachter van het Natuurpark Hoge Venen-Eifel zie ik dagelijks de magie van dit unieke landschap. Ik zie ook de kwetsbaarheid ervan. U heeft vast al gehoord dat u ‘op de paden moet blijven’ of moet letten op de vlaggen bij de ingangen. Dat zijn de regels, en ze zijn essentieel. Maar ik wil u vandaag iets meer geven dan regels. Ik wil mijn passie met u delen en u tot een bondgenoot maken.

Want de Hoge Venen zijn veel meer dan een wandelgebied. Het is een gigantische ‘waterspons’ die onze rivieren voedt en ons beschermt tegen overstromingen. Het is een cruciale ‘koolstofkluis’ die helpt in de strijd tegen klimaatverandering. Het is een ‘stilteoase’ in ons dichtbevolkte land. Maar dit alles is enkel mogelijk omdat het ecosysteem in een delicaat evenwicht verkeert. Een verkeerde stap kan schade veroorzaken die decennia, zo niet eeuwen, nodig heeft om te herstellen.

Mijn doel is niet om u met een opgeheven vinger terecht te wijzen. Integendeel. Ik wil u de sleutels geven om dit gebied te lezen en te begrijpen, net zoals ik dat doe. Door te snappen waarom het veen zo speciaal is, wordt respectvol wandelen een tweede natuur. In dit artikel verkennen we samen de geheimen van het veen, van de juiste routeplanning bij nat weer tot de magische stilte die u er kunt vinden. Laten we van u niet zomaar een bezoeker maken, maar een echte rentmeester van dit Belgische natuurjuweel.

In de volgende hoofdstukken duiken we dieper in de specifieke aspecten die een bezoek aan de Hoge Venen zo uniek en soms uitdagend maken. Dit overzicht helpt u de juiste informatie te vinden om uw tocht perfect voor te bereiden.

Waarom zijn de Hoge Venen cruciaal voor de CO2-opslag in België?

De Hoge Venen zijn in essentie een reusachtige, levende koolstofkluis. Dit komt door de unieke eigenschappen van veenmos, de belangrijkste bouwsteen van dit ecosysteem. Veenmos sterft niet volledig af, maar de onderste lagen worden samengeperst tot veen, waarin enorme hoeveelheden koolstof die uit de atmosfeer zijn opgenomen, worden vastgehouden. Dit proces is al duizenden jaren aan de gang. Wanneer u over de veengrond loopt, loopt u letterlijk over eeuwenoude, opgeslagen CO2. Het is een van de meest efficiënte natuurlijke manieren om koolstof op te slaan, veel effectiever dan een bos van dezelfde grootte.

De kwetsbaarheid zit hem in het evenwicht. Deze koolstof blijft veilig opgeslagen zolang de veenbodem nat en zuurstofarm is. Als we van de paden afwijken, vertrappen we de delicate vegetatie en verdichten we de bodem. Hierdoor ontstaan drogere plekken waar zuurstof kan binnendringen. Zuurstof activeert micro-organismen die het veen beginnen af te breken, waardoor de opgeslagen koolstof vrijkomt in de vorm van CO2 en methaan. Uw voetstap buiten het pad kan dus letterlijk bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen. Het is daarom dat we zo streng zijn op het respecteren van de paden: het beschermt niet enkel de plantjes, maar de klimaatregulerende functie van het hele gebied.

De capaciteit van het veen om water vast te houden, speelt hierin ook een sleutelrol. Natuurwetenschappers hebben aangetoond dat veenmos tot 20 keer zijn eigen gewicht aan water kan vasthouden. Dit zorgt ervoor dat de bodem verzadigd blijft en de koolstofkluis ‘gesloten’ is. Elke actie die de hydrologie verstoort, zoals het graven van geulen of het betreden van natte zones, brengt deze cruciale functie in gevaar. Uw respect voor de paden is dus een directe bijdrage aan de Belgische klimaatdoelstellingen.

Hoe plant u een route die toegankelijk is bij nat weer?

Een van de charmes van de Hoge Venen is het onvoorspelbare, vaak natte weer. Dit hoeft uw plannen echter niet te dwarsbomen, mits u uw route slim kiest. De sleutel tot een geslaagde wandeling bij regenachtig weer is het kiezen voor paden met de juiste ondergrond. Veel routes in het hart van het veen zijn uitgerust met houten vlonderpaden. Deze promenades zijn specifiek ontworpen om u droogvoets door de natste en meest kwetsbare delen van het veen te leiden. Ze beschermen niet alleen uw schoenen, maar vooral de uiterst fragiele bodem eronder. Bij nat weer zijn deze vlonderpaden uw beste vriend.

Vermijd daarentegen routes die bekendstaan om hun rotsachtige of onverharde, modderige ondergrond, vooral in valleien zoals die van de Warche. Rotsen worden spekglad en bospaden veranderen in diepe modderpoelen, wat niet alleen onaangenaam is, maar ook gevaarlijk kan zijn. Bovendien zorgt het lopen door modder voor meer bodemerosie. Een goede voorbereiding omvat dus het checken van de routebeschrijving op de ondergrond. Websites van het Natuurpark of wandelapps geven hier vaak gedetailleerde informatie over.

Om u een concreet idee te geven, is hier een vergelijking van enkele populaire routes, zoals blijkt uit deze vergelijking van wandelroutes. Dit helpt u om een geïnformeerde keuze te maken op basis van de weersvoorspelling.

Kies dus bewust voor een route met vlonderpaden als er regen voorspeld is. Zo geniet u van de mystieke sfeer van het veen in de regen, zonder risico’s voor uzelf of voor de natuur.

Langlaufen of wandelen: wat biedt de meest magische ervaring op het plateau?

De vraag of langlaufen of wandelen de meest magische ervaring biedt, is er een die ik vaak krijg. Mijn antwoord als boswachter is altijd hetzelfde: het zijn twee totaal verschillende, maar even betoverende manieren om de ziel van de Hoge Venen te ervaren. De keuze hangt af van het seizoen en wat u zoekt. Wandelen kan bijna het hele jaar door en biedt een intieme, trage kennismaking. U heeft de tijd om de details te zien: de glinsterende druppels op het veenmos, de unieke vorm van een veenpluis, of het spoor van een vos in de modder.

Langlaufen, daarentegen, is een pure winterervaring die het landschap transformeert. Wanneer een dik pak sneeuw het plateau bedekt, worden de Hoge Venen een stille, witte woestijn. Het geluid wordt gedempt, de horizon lijkt eindeloos. Glijdend over de loipes voelt u een gevoel van vrijheid en weidsheid dat uniek is in België. De bevroren dennen, behangen met sneeuw, creëren een sprookjesachtig decor. Het is een meer dynamische, sportieve manier om het gebied te doorkruisen, waarbij u grotere afstanden aflegt en de grootschaligheid van het plateau echt ervaart.

Zoals u op de afbeelding kunt zien, creëert langlaufen een unieke interactie met het winterlandschap. Het is alsof u over de slapende natuur glijdt zonder haar te storen. De magie van het wandelen zit in de details en de verbinding met de grond, terwijl de magie van het langlaufen schuilt in de stilte, de schaal en de vloeiende beweging door een ongerept wit canvas. Wat u ook kiest, beide ervaringen vereisen respect voor de regels: blijf op de wandelpaden of de aangelegde loipes. Zo beleeft u de magie zonder sporen achter te laten die de natuur verstoren.

De rode vlag: waarom u het gebied absoluut niet mag betreden bij brandgevaar

Wanneer de rode vlag wappert aan de ingangen van de Hoge Venen, is dat geen advies, maar een absoluut verbod. De reden is simpel en levensbelangrijk: extreem brandgevaar. Veel mensen onderschatten dit risico omdat ze het veen associëren met water. Maar tijdens droge periodes, vooral in de lente en zomer, verandert de bovenste laag van het veen in een soort kruitvat. De droge heide en grassen zijn extreem ontvlambaar. Eén vonk van een sigaret, een hete uitlaat of een onachtzaam weggegooid stuk glas kan een verwoestende brand veroorzaken.

Wat een veenbrand zo gevaarlijk en verraderlijk maakt, is dat hij niet alleen bovengronds woedt, maar ook ondergronds. Het vuur kan zich dagen- of zelfs wekenlang door de droge veenlaag vreten, onzichtbaar smeulend, om dan plotseling tientallen meters verderop weer aan de oppervlakte te komen. Dit maakt het blussen extreem moeilijk en gevaarlijk voor de brandweer. De grote brand van 2011 is een litteken dat ons hier dagelijks aan herinnert.

Het gaat hier om een enorm gebied; het plateau is volgens het officiële natuurpark meer dan 5.000 hectare groot en het is het oudste beschermde natuurgebied in Wallonië. Een brand vernietigt niet alleen de unieke flora en fauna, maar laat ook een verbrand, geërodeerd landschap achter dat decennia nodig heeft om te herstellen. Bovendien komt bij een veenbrand de massale hoeveelheid opgeslagen CO2 in één klap vrij, wat een ramp is voor het klimaat. Het hijsen van de rode vlag is dus een uiterste maatregel om dit unieke erfgoed, de veiligheid van bezoekers en de huizen aan de rand van het gebied te beschermen. Negeer dit signaal nooit. Uw leven en het leven van het veen hangen ervan af.

Wanneer moet u opstaan om de zonsopgang boven het veen te fotograferen?

Om de zonsopgang boven het veen te fotograferen, moet u bereid zijn om vroeg, heel vroeg, op te staan. Het is geen activiteit voor langslapers, maar de beloning is onvergetelijk. De gouden regel is om minstens 90 minuten voor de officiële zonsopgangstijd te vertrekken vanaf uw verblijfplaats. Dit geeft u de tijd om naar een goede locatie te rijden, te parkeren en in het donker naar de perfecte fotospot te wandelen. De beste momenten voor fotografie zijn niet tijdens de zonsopgang zelf, maar in het ‘blauwe uur’ ervoor en het ‘gouden uur’ net erna.

Populaire en goed bereikbare startpunten zijn de parkings bij Signal de Botrange of Baraque Michel. Vanaf hier leiden vlonderpaden u snel het open veen in. Een hoofdlamp is absoluut onmisbaar, bij voorkeur een met een roodlichtfunctie. Rood licht verstoort uw nachtzicht veel minder, waardoor u de omgeving beter kunt waarnemen en de sfeer niet breekt. De mooiste foto’s ontstaan vaak wanneer er grondmist hangt. Controleer dus de weersvoorspelling niet alleen op zon, maar juist op de kans op mist. De combinatie van opkomende zon en mistflarden die over het veen dansen, is pure magie.

Veiligheid is cruciaal wanneer u in het donker op pad gaat. Zelfs op de vlonderpaden kunt u struikelen. Informeer altijd iemand over uw plannen: waar u naartoe gaat en rond welk tijdstip u verwacht terug te zijn. Een statief is ook een essentieel onderdeel van uw uitrusting. Het stelt u in staat om met lange sluitertijden te werken en scherpe, ruisvrije foto’s te maken in het zwakke licht.

Waar vindt u in het drukke Vlaanderen nog bossen zonder verkeerslawaai?

De vraag waar men in het dichtbevolkte België, en zeker in Vlaanderen, nog echte stilte kan vinden, is er een die velen bezighoudt. We zijn zo gewend aan een achtergrondgeluid van verkeer, industrie of stadsrumoer dat we soms vergeten hoe absolute stilte klinkt. Als u op zoek bent naar een plek waar het enige wat u hoort het ruisen van de wind, het zingen van een vogel of uw eigen hartslag is, dan zijn de Hoge Venen een van de weinige en meest kostbare stilteoases van ons land.

In tegenstelling tot veel bossen die door wegen worden doorkruist, biedt de uitgestrektheid van het hoogplateau een natuurlijke geluidsbuffer. Diep in het veen, ver van de hoofdwegen, verdwijnt het geluid van de beschaving volledig. Dit is een zeldzame en helende ervaring. Het is meer dan alleen de afwezigheid van lawaai; het is een actieve, voelbare stilte die u helpt te onthaasten en opnieuw te verbinden met de natuur en uzelf. Het is een akoestisch toevluchtsoord.

De ervaring van deze diepe stilte, zoals de wandelaar in de mist op de foto, is misschien wel een van de meest waardevolle dingen die de Hoge Venen te bieden hebben. Het is een vorm van immaterieel erfgoed. Om deze stilte te vinden, moet u de drukkere knooppunten zoals Baraque Michel of Mont Rigi achter u laten en de langere routes dieper het veen in nemen. Plan een wandeling op een doordeweekse dag buiten de vakantieperiodes, en de kans is groot dat u urenlang niemand tegenkomt. Dit is de ware luxe in onze moderne wereld, een luxe die we met z’n allen moeten koesteren door de rust niet te verstoren.

Waarom loopt uw tuin onder water bij hevige regen en hoe lost infiltratie dit op?

Het is een frustratie die veel Belgen kennen: na een hevige regenbui staat de tuin blank. Dit is vaak het gevolg van een sterk verharde omgeving en een bodem die het water niet snel genoeg kan opnemen. Wat heeft dit te maken met de Hoge Venen? Alles. Uw ondergelopen tuin is een symptoom op microschaal van een probleem dat de Hoge Venen op macroschaal helpen oplossen. De Hoge Venen functioneren als de grootste natuurlijke waterspons van België. Het veenmos en de veenbodem hebben een onvoorstelbaar absorptievermogen.

Zoals we eerder zagen, kan veenmos tot twintig keer zijn eigen gewicht aan water absorberen. Bij hevige neerslag zuigt het hele veengebied zich vol als een spons. Het houdt het water vast en geeft het heel langzaam en gedoseerd weer af aan de beken en rivieren die er ontspringen, zoals de Vesder, de Helle en de Roer. Zonder de Hoge Venen zouden deze rivieren na een wolkbreuk veranderen in kolkende stromen die steden en dorpen stroomafwaarts bedreigen. De Fagnes vormen dus een cruciale, natuurlijke buffer tegen wateroverlast en overstromingen voor een groot deel van het land.

Wanneer we de veenbodem beschadigen, verminderen we dit sponseffect. Verdichte grond kan veel minder water opnemen, waardoor het water sneller afstroomt en de kans op overstromingen stroomafwaarts toeneemt. Het beschermen van de hydrologie van de Hoge Venen is dus van nationaal belang voor ons waterbeheer. De principes van infiltratie die hier op grote schaal werken, kunt u ook in uw eigen tuin toepassen, bijvoorbeeld door minder verharding, het aanleggen van een wadi of het gebruik van waterdoorlatende materialen. De Hoge Venen zijn het ultieme voorbeeld van hoe de natuur waterproblemen oplost.

De vergelijking hieronder illustreert de uitzonderlijke capaciteit van het veensysteem.

Hoe traint u voor uw eerste trailrun in de Ardennen als u enkel asfalt gewend bent?

De Hoge Venen zijn niet alleen een plek voor contemplatieve wandelingen, maar ook een uitdagend terrein voor trailrunners. De overstap van vlak asfalt naar de onvoorspelbare paden van de Ardennen vereist echter een specifieke voorbereiding. Het grootste verschil is de constante aanpassing die uw lichaam moet doen. Uw enkels, knieën en core-spieren worden op een heel andere manier belast door de oneffen ondergrond, de modder, de wortels en de rotsen. Begin dus niet te ambitieus.

Een progressieve opbouw is de sleutel tot succes en het vermijden van blessures. Start uw training niet meteen op de meest technische single tracks. Begin met de bredere, goed onderhouden bospaden aan de rand van het veen, zoals in het Hertogenwald. Hier kunt u wennen aan een zachtere ondergrond zonder meteen de meest extreme uitdagingen. Verhoog geleidelijk de afstand en introduceer dan pas meer technische paden, zoals de vlonderpaden op Mont Rigi (ideaal voor balanstraining) of de rotsachtige paadjes in de Warche-vallei om uw enkelstabiliteit te trainen.

Trailrunning in de Hoge Venen is ook een mentale oefening in respect. De uitdaging is niet alleen fysiek, maar ook ethisch. De verleiding kan groot zijn om een stuk modderig pad af te snijden, maar dit is precies wat de erosie versnelt. Zoals de ervaren hikers van de Venntrilogie weten, een route van 109 km door het hart van de Venen, is het volgen van het pad een deel van de uitdaging. Zoals beschreven door experts:

De Venntrilogie is een meerdaagse wandeling die je van het drielandenpunt in Kelmis over de Hoge Venen naar Bütchenbach brengt. De wandelroute wordt onderverdeeld in 3 landschapstypes: De Noordelijke-, Hoge- en Zuidelijke Venen. Samen goed voor 109 km wandelplezier.

– Caersbart.be, Leading Quality Trails 2023 Of u nu wandelt of rent, het principe blijft hetzelfde: de natuur daagt u uit, en u gaat de uitdaging aan binnen de lijnen die zij trekt.

U heeft nu de kennis en het perspectief van een rentmeester. De volgende stap is aan u. Plan uw bezoek niet als een consumptie, maar als een bijdrage. Kies uw route, controleer het weer en de vlaggen, en stap het veen in met het besef dat elke voorzichtige voetstap een stem is voor het behoud van dit Belgische wonder. Begin vandaag met het plannen van uw respectvolle verkenningstocht.