Welke basisbeveiliging moet elke Vlaamse KMO hebben om ransomware buiten te houden?

‘Mij zullen ze wel met rust laten, ik ben maar een kleine vis.’ Als zaakvoerder van een Vlaamse KMO heeft u deze gedachte wellicht al eens gehad. De nieuwsberichten over cyberaanvallen lijken altijd te gaan over grote multinationals, nooit over de lokale ondernemer. Dit is een gevaarlijk en wijdverbreid misverstand. Het idee dat u onbelangrijk bent voor hackers, is precies de kwetsbaarheid waar zij op rekenen. Terwijl u focust op de dagelijkse werking, scannen geautomatiseerde bots het internet, niet op zoek naar grote namen, maar naar open deuren.

Natuurlijk, het advies om een goede antivirus te installeren en regelmatig back-ups te maken is niet verkeerd, maar het is slechts een fractie van het verhaal. Het creëert een vals veiligheidsgevoel. De realiteit van een ethisch hacker is dat de meest geavanceerde firewall nutteloos is als een medewerker op een malafide link klikt. De zwakste schakel is bijna nooit de technologie, maar de menselijke psychologie die feilloos wordt uitgebuit. Hackers weten dit. En na het lezen van dit artikel, weet u het ook.

We gaan verder dan de platgetreden paden. In plaats van een technische checklist, duiken we in de mindset van de aanvaller. U zult begrijpen waarom uw KMO een aantrekkelijker doelwit is dan u denkt en welke concrete, vaak goedkope of zelfs gratis stappen u vandaag nog kunt zetten om van uw grootste zwakte – uw personeel – uw sterkste verdedigingslinie te maken. Dit is geen angstzaaierij, dit is een operationele briefing om uw bedrijf te wapenen.

Voor wie liever kijkt dan leest, biedt de volgende video een praktische insteek over hoe u zich kunt voorbereiden op een cyberincident. Het is een uitstekende aanvulling op de preventieve stappen die we in dit artikel bespreken.

Dit artikel is gestructureerd om u als zaakvoerder een helder en actiegericht inzicht te geven. We doorlopen de belangrijkste risico’s en de meest effectieve tegenmaatregelen, van de psychologie van de hacker tot de beveiliging van uw thuiswerkende medewerkers.

Waarom hackers juist kleine bedrijven viseren en hoeveel losgeld ze vragen

De redenering ‘mijn data zijn niet interessant genoeg’ is fundamenteel fout. Voor ransomware-criminelen is de waarde van uw data niet wat zij ermee kunnen doen, maar wat u niet zonder kunt. Uw klantenbestand, boekhouding, of projectplanning zijn de levensader van uw bedrijf. Als u daar plots geen toegang meer toe heeft, staat uw operatie stil. Hackers weten dat u bereid zult zijn te betalen om die continuïteit te herstellen. Ze zien KMO’s niet als kleine vissen, maar als de perfecte prooi: groot genoeg om een pijnlijk losgeldbedrag te kunnen betalen, maar klein genoeg om vaak niet te investeren in robuuste cyberdefensie.

Cijfers liegen niet. De VLAIO cybersecurity barometer toont aan dat bijna de helft (45,8%) van de Vlaamse bedrijven in 2024 al getroffen werd door een cyberaanval. Dit zijn geen verre, abstracte bedreigingen; het gebeurt bij uw buren. De bedragen die gevraagd worden zijn evenmin triviaal. Hoewel de eisen variëren, liepen de totale kosten voor losgeld in België in 2020 al op tot meer dan 100 miljoen euro. Aanvallers gebruiken geautomatiseerde tools die duizenden bedrijven tegelijk scannen op bekende zwaktes. Ze hoeven u niet persoonlijk te kennen; ze vinden u vanzelf wel. Uw anonimiteit is geen schild, maar een open uitnodiging.

Hoe stelt u 2FA in voor al uw medewerkers zonder protest?

Als er één maatregel is die u vandaag nog kunt implementeren met een gigantische impact, dan is het Multi-Factor Authenticatie (2FA of MFA). Dit voegt een tweede verificatiestap toe aan het inlogproces, meestal via een code op een smartphone. Zelfs als een hacker het wachtwoord van een medewerker heeft gestolen, kan hij zonder die tweede factor niet binnen. Volgens Microsoft-data kan MFA maar liefst 99% van de identiteitsgerelateerde aanvallen voorkomen. Het is de digitale veiligheidsgordel voor uw bedrijfsdata.

De grootste drempel is vaak niet de technologie, maar de perceptie bij uw personeel. “Weer iets extra”, “dat is omslachtig”, “ik geraak mijn telefoon nog kwijt”. De sleutel tot een vlotte implementatie zonder protest is communicatie en kadering. Presenteer 2FA niet als een controlemechanisme, maar als een bescherming voor iedereen, inclusief hun eigen persoonlijke gegevens die mogelijk op het bedrijfsnetwerk staan. Toon aan hoe eenvoudig moderne authenticator-apps werken (een simpele tik op een notificatie) en benadruk dat dit de nieuwe standaard is, net zoals een slot op de deur.

Begin met een pilootgroep van enkele enthousiaste medewerkers. Maak van hen ambassadeurs die hun positieve ervaringen kunnen delen met de rest van het team. Zorg voor een duidelijke, stapsgewijze handleiding en wees beschikbaar voor vragen. Door het proces te demystificeren en te focussen op het collectieve voordeel, verandert u een verplichting in een gedeelde verantwoordelijkheid. De kleine moeite van 2FA weegt niet op tegen de catastrofale gevolgen van een gecompromitteerd account.

Generieke mail of gerichte anval op de CEO: hoe herkent u het verschil?

Niet elke phishingmail is gelijk. De generieke spam over een gewonnen loterij herkent u wellicht snel. De echte dreiging schuilt in ‘spear phishing’: een aanval die specifiek op u of een sleutelfiguur in uw bedrijf is gericht. De meest notoire variant is CEO-fraude. Een aanvaller doet zich voor als de zaakvoerder en mailt de boekhouder met een dringend en geheim verzoek om een grote som over te schrijven. De psychologische druk (urgentie, autoriteit, geheimhouding) is immens en uiterst effectief. In België kostte een dergelijke aanval een bank enkele jaren geleden maar liefst 70 miljoen euro aan criminelen.

Hoe herkent uw team het verschil? Het zit in de details en de context. Een spear phishing-aanval voelt persoonlijker en plausibeler. Let op de volgende rode vlaggen:

• Ongebruikelijke verzoeken: Vraagt de ‘CEO’ om een procedure te omzeilen? Is het verzoek om een overschrijving naar een onbekende rekening hoogst ongebruikelijk?
• Extreme urgentie: Woorden als ‘NU’, ‘DRINGEND’, of ‘METEEN’ zijn bedoeld om u te doen handelen zonder nadenken.
• Afwijkend e-mailadres: Vaak is het een minieme variatie (bv. ‘.co’ i.p.v. ‘.com’) of een naam die correct lijkt, maar van een publiek domein (bv. @gmail.com) komt.
• Taal en toon: Voelt de aanspreking of zinsbouw onnatuurlijk aan voor de persoon die de mail zogezegd stuurde?

De belangrijkste verdediging is een ingebouwde reflex: verifiëren via een ander kanaal. Bij elk onverwacht of ongebruikelijk financieel verzoek, moet de procedure zijn om de afzender persoonlijk of telefonisch te contacteren via een gekend nummer. Leg deze regel vast. Het is die korte pauze, die extra verificatiestap, die miljoenen euro’s kan besparen.

De USB-stick op de parking: waarom uw personeel de zwakste schakel is

Stel u voor: een van uw medewerkers vindt een USB-stick op de parking. Nieuwsgierig plugt hij die in zijn werkcomputer om te zien wat erop staat. Op dat moment is het spel voorbij. Malware installeert zich geruisloos en de hacker is binnen. Dit scenario is geen fictie; het is een klassieke techniek die inspeelt op menselijke nieuwsgierigheid. Het illustreert perfect de harde waarheid van cyberveiligheid: uw personeel is de belangrijkste toegangspoort voor aanvallers. Sterker nog, naar schatting begint 90% van alle succesvolle cyberaanvallen met een menselijke fout.

Het probleem is niet kwade wil, maar een gebrek aan bewustzijn. Medewerkers zijn gefocust op hun taken en niet getraind om te denken als een hacker. Ze zien een e-mail van een ‘collega’ met een ‘belangrijk document’ en klikken op de link, zonder te beseffen dat de afzender vervalst is. Ze hergebruiken hetzelfde zwakke wachtwoord voor meerdere diensten, waardoor één datalek een cascade aan risico’s veroorzaakt. Volgens UNIZO voorziet slechts een derde van de Vlaamse ondernemingen opleidingen rond cybersecurity. Dit gebrek aan training is de droom van elke cybercrimineel.

De oplossing is om van uw zwakste schakel uw sterkste te maken. Investeer in regelmatige, laagdrempelige bewustzijnstraining. Dit hoeven geen dure, lange sessies te zijn. Korte workshops, simulatie-phishingmails en heldere vuistregels zijn veel effectiever. Het doel is om een ‘menselijke firewall’ te creëren: een team dat proactief meedenkt en alert is op afwijkingen. Wanneer een medewerker aarzelt alvorens te klikken en een verdachte mail meldt, heeft u meer gewonnen dan met de duurste software.

Wanneer moet u updates installeren om zero-day exploits te voorkomen?

Het antwoord op de vraag “Wanneer moet ik updates installeren?” is eenvoudig en absoluut: onmiddellijk. Uitstel is geen optie. Software-updates bevatten niet alleen nieuwe functies, maar dichten ook recent ontdekte veiligheidslekken. Wanneer een fabrikant zoals Microsoft of Apple een update uitbrengt, publiceren ze tegelijkertijd de details van de gedichte lekken. Vanaf dat moment weten hackers wereldwijd exact waar de zwakheden zitten in de oude softwareversie. Ze starten onmiddellijk geautomatiseerde scans om bedrijven te vinden die de update nog niet hebben geïnstalleerd.

Een ‘zero-day exploit’ is een aanval die misbruik maakt van een kwetsbaarheid die nog onbekend is bij de softwaremaker (en waarvoor dus nog geen oplossing bestaat). Hoewel deze geavanceerd zijn, is de meest voorkomende aanvalsvorm het misbruiken van lekken waarvoor al wél een update beschikbaar is. Elk uur dat u wacht met updaten, vergroot uw aanvalsoppervlak exponentieel. Zorg er dus voor dat automatische updates ingeschakeld zijn op al uw toestellen, van servers en computers tot smartphones. Controleer ook manueel op regelmatige basis. Dit geldt voor besturingssystemen, browsers, en alle andere software die u gebruikt.

Voor Vlaamse KMO’s die hun cybersecurity willen verbeteren, maar opzien tegen de kosten, is er goed nieuws. De overheid biedt actieve ondersteuning. Via de KMO-portefeuille of specifieke VLAIO-trajecten kunt u aanzienlijke subsidies krijgen voor advies, begeleiding en opleidingen in cyberveiligheid. Dit maakt professionele hulp toegankelijk en betaalbaar.

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste steunmaatregelen die, volgens de informatie van VLAIO, beschikbaar zijn.

Hoe beheert u 50 unieke wachtwoorden zonder ze te vergeten of op te schrijven?

‘Gebruik een uniek en complex wachtwoord voor elke dienst.’ Het is het meest gegeven en tegelijkertijd meest genegeerde advies. Menselijk gezien is het onmogelijk om tientallen willekeurige combinaties zoals ‘8$!zT7p#Lw@’ te onthouden. Het resultaat? Medewerkers gebruiken overal hetzelfde, makkelijk te raden wachtwoord, of schrijven ze op een post-it die aan hun monitor kleeft. Beide praktijken zijn een open deur voor indringers. Zodra één dienst gehackt wordt (bv. een marketingtool), proberen criminelen datzelfde e-mail/wachtwoord-koppel op alle andere mogelijke diensten, inclusief uw Office 365 of boekhoudsoftware.

De oplossing is even simpel als effectief: een wachtwoordmanager. Dit is een digitale kluis die al uw wachtwoorden versleuteld opslaat. U hoeft nog maar één sterk hoofdwachtwoord te onthouden om toegang te krijgen tot al de rest. De software kan voor elke nieuwe dienst een uiterst complex en uniek wachtwoord genereren en het automatisch invullen wanneer u inlogt. Dit lost het probleem van hergebruik en zwakke wachtwoorden volledig op.

Een gebrek aan automatische updates. Één medewerker update het wachtwoord, vergeet dit in Excel aan te passen en de rest van je team heeft geen toegang meer. Password managers bieden op al die problemen een oplossing.

– 4BS IT-specialisten, De grote cybersecurity gids voor KMO’s

Voor KMO’s zijn er uitstekende, betaalbare opties die ook teamfunctionaliteiten bieden, waardoor wachtwoorden veilig gedeeld kunnen worden zonder ze ooit te hoeven zien. Dit elimineert onveilige Excel-lijsten of gedeelde documenten. De keuze voor een wachtwoordmanager hangt af van uw specifieke noden en budget.

Hieronder vindt u een vergelijking van enkele populaire opties voor de Belgische markt, die de kracht van deze tools illustreert.

De hacker in uw woonkamer: hoe beveiligt u uw slimme camera’s en sloten?

De grens tussen kantoor en thuis is sinds de pandemie vervaagd. Uw medewerkers loggen in op het bedrijfsnetwerk vanuit hun eigen woonkamer, vaak via een privé-wifinetwerk dat ook verbonden is met tal van ‘slimme’ apparaten: van de babyfoon en deurbelcamera tot de slimme thermostaat en verlichting. Elk van deze zogenaamde IoT (Internet of Things) apparaten is een potentiële toegangspoort tot uw bedrijfsnetwerk. Aanvallers weten dat de beveiliging van deze consumentenproducten vaak ondermaats is. Sinds de coronapandemie zijn de cyberrisico’s voor bedrijven toegenomen door het wijdverspreide thuiswerken.

Een hacker die toegang krijgt tot een onbeveiligde camera op het thuisnetwerk van uw medewerker, kan proberen van daaruit door te dringen tot de werkcomputer die op hetzelfde netwerk is aangesloten. Het is dus essentieel om ook een beleid te hebben voor telewerk. Dit hoeft niet complex te zijn, maar moet wel enkele basisregels vastleggen om het thuisnetwerk te segmenteren en te beveiligen.

Een effectief IT-veiligheidsbeleid voor telewerkers omvat de volgende basisregels:

• Verplicht gebruik van VPN: Alle verbindingen met het bedrijfsnetwerk moeten via een beveiligde VPN (Virtual Private Network) tunnel lopen. Dit versleutelt het verkeer.
• Up-to-date antivirus: Eis dat op elke computer die professioneel gebruikt wordt, een actieve en geüpdatete antivirussoftware draait.
• Wijzig standaardwachtwoorden: De standaard logingegevens van de thuisrouter (bv. van Telenet of Proximus) zijn vaak publiek gekend. Verplicht medewerkers dit te wijzigen.
• Segregatie van netwerken: De meeste moderne routers laten toe om een apart ‘gastnetwerk’ op te zetten. Laat medewerkers alle slimme privé-apparaten op dit gastnetwerk plaatsen, volledig gescheiden van de computer waarmee ze werken.

Hoe beschermt u uzelf en uw gezin tegen phishing en online fraude die steeds realistischer wordt?

De technieken die criminelen gebruiken om uw bedrijf aan te vallen, passen ze net zo goed toe op u en uw gezin. Phishingmails worden steeds gesofisticeerder, met perfect nagemaakte logo’s van banken, overheidsdiensten of pakjesdiensten. Een sms’je dat beweert van Itsme te komen of een valse e-mail over een openstaande tolbetaling; de pogingen zijn legio en worden steeds realistischer. De explosieve stijging van het aantal meldingen bij het Centrum voor Cybersecurity België (CCB), van 94 in 2022 naar 352 in 2024, toont aan dat de dreiging acuut is.

De principes om uw gezin te beschermen zijn dezelfde als voor uw bedrijf: scepsis en verificatie. Leer uw gezinsleden om nooit zomaar op links te klikken in onverwachte e-mails of sms’jes. Banken en officiële instanties zullen nooit via e-mail of sms naar uw wachtwoord, pincode of persoonlijke gegevens vragen. Moet u inloggen bij uw bank? Typ het adres dan altijd zelf in de browser in plaats van op een link te klikken. Deel deze kennis. Maak van digitale veiligheid een gespreksonderwerp aan de keukentafel. Uw rol als geïnformeerde zaakvoerder strekt zich uit tot beschermer van uw naasten.

Maar wat als het, ondanks alle voorzorgen, toch misgaat en uw bedrijf getroffen wordt door ransomware? Paniek is een slechte raadgever. Een koel hoofd en een voorbereid plan zijn essentieel om de schade te beperken. Weten welke stappen u moet zetten, kan het verschil betekenen tussen een snel herstel en een complete bedrijfsramp.

Wacht niet tot het te laat is. Begin vandaag met de implementatie van deze basisstappen en verander uw grootste zwakte – het menselijke aspect – in uw sterkste verdedigingslinie. Een geïnformeerde KMO is een weerbare KMO.