Hoe beschermt u uzelf en uw gezin tegen steeds realistischere online fraude?

Als expert in digitale preventie bij de politie zie ik dagelijks de verwoestende impact van online fraude. De verhalen zijn hartverscheurend: levenslange spaargelden die in minuten verdwijnen, vertrouwensrelaties die worden misbruikt, en een diep gevoel van onveiligheid dat achterblijft. Veel mensen denken dat bescherming een puur technische zaak is: een sterk wachtwoord, een antivirusprogramma. Dit advies is belangrijk, maar het is niet meer voldoende. De nieuwe generatie oplichters zijn geen anonieme hackers meer; het zijn meester-psychologen die geavanceerde technologie gebruiken om onze diepste menselijke emoties te bespelen.

De strijd is verschoven van onze computers naar onze gedachten. Ze creëren scenario’s die zo geloofwaardig zijn dat uw ogen en oren u kunnen bedriegen. Denk aan deepfake-video’s van bekende Vlamingen of AI-gegenereerde stemmen die u onder druk zetten. De echte zwakte die ze uitbuiten is niet uw software, maar uw vertrouwen, uw angst of uw verlangen om te helpen. Daarom is de meest effectieve bescherming de menselijke firewall: het vermogen om de psychologische valstrikken te herkennen en er bewust niet in te trappen.

Dit artikel is geen technische handleiding. Het is een training in digitale waakzaamheid. We zullen de psychologische trucs achter de meest voorkomende fraudes ontleden, van geraffineerde phishing tot emotionele oplichting. U leert niet alleen wat u moet doen, maar vooral *waarom*, zodat u een ondoordringbare verdedigingslinie kunt opbouwen voor uzelf en de mensen om wie u geeft. Want in de digitale wereld van vandaag is kritisch denken uw belangrijkste wapen.

In de volgende secties duiken we dieper in de specifieke bedreigingen en de concrete stappen die u kunt nemen om uw digitale veiligheid te waarborgen. Dit overzicht helpt u de weg te vinden in dit complexe landschap.

Waarom u uw ogen niet meer mag geloven bij online video’s

De tijd dat “zien is geloven” een betrouwbaar adagium was, ligt definitief achter ons. Met de opkomst van deepfake-technologie kunnen criminelen met artificiële intelligentie (AI) het gezicht en de stem van een bekend persoon, zoals een CEO of een nieuwsanker, op een video plakken en hen dingen laten zeggen die ze nooit hebben uitgesproken. Dit is geen sciencefiction; het gebeurt vandaag al in België. Het doel is om een vals gevoel van autoriteit en vertrouwen te creëren om u te overtuigen geld te investeren in nepplatformen of gevoelige informatie te delen.

Het herkennen van deze video’s wordt steeds moeilijker, zelfs voor experts. Toch zijn er vaak subtiele foutjes die de menselijke firewall kunnen alarmeren. Let op onvolkomenheden in micro-expressies, zoals een lach waarbij de ogen niet meedoen, of een onnatuurlijke belichting waarbij schaduwen niet kloppen. Ook de randen van het gezicht, de ogen die te weinig knipperen of haar dat er vreemd uitziet, kunnen weggevertjes zijn. De belangrijkste verdediging blijft echter de bronverificatie: vraag uzelf altijd af waarom een gerenommeerd persoon plotseling een financieel product zou aanprijzen op een willekeurig online platform. Wees extra kritisch bij elke video die u om geld of persoonlijke gegevens vraagt.

Hoe beheert u 50 unieke wachtwoorden zonder ze te vergeten of op te schrijven?

De gemiddelde internetgebruiker heeft tientallen online accounts. Het standaardadvies is om voor elke dienst een uniek en complex wachtwoord te gebruiken, maar hoe is dat menselijk haalbaar? Het antwoord is simpel: dat is het niet. Onze hersenen zijn niet gemaakt om willekeurige reeksen van tekens, cijfers en symbolen te onthouden. Dit leidt tot een gevaarlijke praktijk: wachtwoordhergebruik. Als één van die diensten wordt gehackt, hebben criminelen plots de sleutel tot uw hele digitale leven, van uw e-mail tot uw online bankieren.

Het opschrijven van wachtwoorden op post-its of in een notitieboekje is eveneens een groot risico. De enige veilige en werkbare oplossing is het inzetten van een wachtwoordmanager. Dit is een soort digitale kluis die al uw unieke, complexe wachtwoorden voor u genereert, opslaat en automatisch invult. U hoeft slechts één sterk hoofdwachtwoord te onthouden om toegang te krijgen tot al de andere. Dit concept vormt de kern van een moderne, robuuste persoonlijke beveiliging.

Bij het kiezen van een wachtwoordmanager is het cruciaal om te opteren voor een betrouwbare, GDPR-conforme dienst die zijn data bij voorkeur in de Europese Unie host. Een bijkomend, niet te onderschatten voordeel is de mogelijkheid om wachtwoorden veilig te delen met gezinsleden. Daarnaast is het activeren van tweefactorauthenticatie (2FA) waar mogelijk een absolute must. Dit voegt een extra beveiligingslaag toe, waarbij u na het invoeren van uw wachtwoord ook een code moet ingeven die bijvoorbeeld naar uw telefoon wordt gestuurd.

Cookies accepteren of weigeren: wat geeft u echt prijs aan adverteerders?

Elke keer dat u een website bezoekt, verschijnt de vraag: “Cookies accepteren?”. Velen klikken gedachteloos op ‘accepteren’ om snel bij de inhoud te kunnen. Maar wat geeft u daarmee precies prijs? Cookies zijn kleine tekstbestanden die een website op uw computer plaatst. Ze zijn niet inherent slecht; sommige zijn essentieel om een website goed te laten functioneren. Het probleem schuilt in de verschillende types en de data die ze verzamelen. In essentie is het een afweging tussen gebruiksgemak en privacy.

We kunnen cookies grofweg in vier categorieën indelen. Noodzakelijke cookies zijn onmisbaar voor de basiswerking van een site, zoals het onthouden van de inhoud van uw winkelmandje. Functionele cookies onthouden uw voorkeuren, zoals taalinstellingen. Deze twee types hebben een minimale impact op uw privacy. Het wordt problematischer bij analytische cookies, die uw gedrag op een website meten (welke pagina’s bezoekt u, hoe lang blijft u?), en vooral bij tracking cookies. Dit laatste type is het meest invasief: ze volgen uw surfgedrag over verschillende websites heen om een gedetailleerd profiel van uw interesses op te bouwen voor gerichte reclame.

Volgens de GDPR-wetgeving, die ook in België van kracht is, moeten websites uw expliciete toestemming vragen voor niet-essentiële cookies. Een veelvoorkomende illegale praktijk is het gebruik van vooraf aangevinkte vakjes; u moet zelf actief toestemming geven. De donkere patronen (‘dark patterns’) in veel cookiebanners zijn ontworpen om u te sturen naar de ‘alles accepteren’-knop. Neem de tijd om naar ‘instellingen’ of ‘beheren’ te gaan en enkel de noodzakelijke cookies te aanvaarden. Dit kleine beetje extra moeite kan uw digitale voetafdruk aanzienlijk verkleinen.

De onderstaande tabel geeft een duidelijk overzicht van de verschillende soorten cookies en hun impact, zodat u een geïnformeerde keuze kunt maken.

De romance scam: waarom slimme mensen toch geld overmaken aan onbekenden

Romance scams, of vriendschapsfraude, behoren tot de meest cynische en psychologisch schadelijke vormen van oplichting. Oplichters creëren valse profielen op datingsites of sociale media en bouwen over weken of maanden een intense, emotionele band op met hun slachtoffer. Ze gebruiken een techniek genaamd ‘love bombing’: een constante stroom van complimenten, liefdesverklaringen en aandacht, waardoor het slachtoffer zich speciaal en begrepen voelt. Deze manipulatie creëert een krachtige chemische reactie in de hersenen, vergelijkbaar met een verslaving, die het kritisch denkvermogen uitschakelt.

Zodra de vertrouwensband is gevestigd, volgt onvermijdelijk het verzoek om geld. Dit gebeurt altijd onder het mom van een noodgeval: een plotselinge ziekte, een mislukte zakenreis, een gestolen portefeuille. De bedragen zijn eerst klein, maar escaleren snel. Het slachtoffer zit gevangen in een web van cognitieve dissonantie: het is te pijnlijk om te aanvaarden dat de persoon van wie ze zijn gaan houden een oplichter is, dus blijven ze geld sturen in de hoop dat alles goedkomt. Dit heeft niets met intelligentie te maken; het is een geraffineerde aanval op universele menselijke behoeften aan liefde en verbinding. Het federaal parket waarschuwt dat deze praktijken soms leiden tot echte drama’s waarbij slachtoffers al hun spaargeld kwijtraken.

De belangrijkste rode vlag is een online ‘geliefde’ die altijd excuses heeft om niet fysiek af te spreken, zeker als er gevraagd wordt om geld voor bijvoorbeeld een treinticket naar Brussel. Andere waarschuwingssignalen zijn verhalen die te dramatisch lijken om waar te zijn, en pogingen om u te isoleren van vrienden en familie die mogelijk argwaan zouden kunnen krijgen. De gouden regel is simpel en hard: maak nooit geld over aan iemand die u nog nooit in levenden lijve hebt ontmoet, hoe overtuigend het verhaal ook is.

Wanneer geeft u uw kind een eerste smartphone en met welke afspraken?

De vraag wanneer een kind klaar is voor een eigen smartphone, is een dilemma voor veel ouders in België. Er is geen magische leeftijd; de beslissing hangt af van de maturiteit van het kind en de noodzaak. Een smartphone biedt voordelen op het vlak van bereikbaarheid en sociale contacten, maar stelt kinderen ook bloot aan risico’s zoals cyberpesten, ongepaste inhoud en contact met onbekenden. De sleutel tot een veilige introductie is niet het toestel zelf, maar de open communicatie en duidelijke afspraken die u als ouder maakt.

Een cruciale wettelijke grens in België is de leeftijd voor digitale toestemming. Volgens de GDPR is dit 13 jaar. Kinderen onder deze leeftijd hebben formeel de toestemming van hun ouders nodig om accounts aan te maken op sociale media zoals TikTok of Instagram. Dit biedt een juridisch kader, maar de opvoedkundige verantwoordelijkheid begint veel vroeger. Praat met uw kind over wat ze online doen, wie hun online vrienden zijn en wat ze moeten doen als ze iets tegenkomen dat hen een ongemakkelijk gevoel geeft. Organisaties zoals Child Focus, Mediawijs en de Gezinsbond bieden uitstekend, op Vlaanderen gericht materiaal om deze gesprekken te ondersteunen.

Technologie kan ook helpen. Ouderlijk toezicht-apps laten u toe om tijdslimieten in te stellen, de toegang tot bepaalde apps te blokkeren en content te filteren. Het is echter belangrijk om te beseffen dat geen enkele app een vervanging is voor een vertrouwensrelatie. Gebruik deze tools als een ondersteuning, niet als een controlemiddel. Leg uit waarom u ze installeert, namelijk om hen te beschermen, niet om hen te bespioneren. De afspraken moeten evolueren naarmate uw kind ouder wordt, met als einddoel hen op te voeden tot verantwoordelijke, mediawijze burgers.

De onderstaande tabel vergelijkt de mogelijkheden voor ouderlijk toezicht op enkele populaire platformen bij Belgische jongeren.

Generieke mail of gerichte aanval op de CEO: hoe herkent u het verschil?

Niet alle phishing is gelijk. Er is een groot verschil tussen een generieke, wijdverspreide phishingmail en een zeer gerichte aanval, bekend als ‘spear phishing’. De eerste is als vissen met een sleepnet: de afzender is vaag, de aanhef is onpersoonlijk (“Beste klant”) en de mail bevat vaak spel- en taalfouten. Deze zijn relatief makkelijk te herkennen. Een spear phishing-aanval is daarentegen als vissen met een harpoen: de aanvaller heeft zijn huiswerk gedaan en richt zich op een specifiek, waardevol doelwit, zoals de CEO of de financieel directeur van een KMO.

Bij een gerichte aanval, vaak ‘CEO-fraude’ of ‘whaling’ genoemd, zal de oplichter de naam van de CEO of een andere leidinggevende misbruiken. De mail lijkt intern te zijn en creëert een gevoel van extreme urgentie en geheimhouding. Een typisch scenario is een verzoek van de ‘CEO’ die zogezegd in het buitenland zit voor een geheime overname en vraagt om met spoed een groot bedrag over te schrijven naar een onbekende rekening. De aanvaller speelt in op de autoriteit van de leidinggevende en de bereidheid van de medewerker om te helpen.

De menselijke firewall is hier de enige effectieve verdediging. Geen enkel technisch systeem kan een medewerker tegenhouden die overtuigd is een legitiem verzoek uit te voeren. De oplossing ligt in het implementeren van een strikt ‘Human Firewall Protocol’ binnen het bedrijf. Dit protocol moet een ijzeren regel bevatten: verifieer elk onverwacht of ongebruikelijk betalingsverzoek, zeker als het gepaard gaat met druk of geheimhouding, altijd via een tweede kanaal. Bel de persoon in kwestie op een reeds gekend telefoonnummer, niet het nummer uit de e-mail. Train medewerkers om de psychologische triggers – stress, autoriteit, urgentie – te herkennen als de rode vlaggen die ze zijn. En meld elke verdachte mail onmiddellijk via het officiële kanaal suspicious@safeonweb.be.

De hallucinatie-fout: waarom u AI-feiten altijd moet dubbelchecken

Artificiële intelligentie, zoals ChatGPT, is een krachtig hulpmiddel voor het snel vinden van informatie. Maar het heeft een gevaarlijke achilleshiel: de ‘hallucinatie-fout’. Een AI is ontworpen om een plausibel klinkend antwoord te genereren op basis van de patronen in de data waarop het getraind is. Het ‘begrijpt’ echter niet wat waar of onwaar is. Dit betekent dat het met het grootste vertrouwen volledig verzonnen feiten, statistieken, citaten of zelfs wetenschappelijke studies kan presenteren. Dit wordt een hallucinatie genoemd.

Deze fout is bijzonder riskant wanneer u AI gebruikt voor onderzoek naar specifieke onderwerpen, zoals Belgische wetgeving, medische informatie of historische feiten. De AI kan bijvoorbeeld een wetsartikel citeren dat niet bestaat of een verkeerde dosering voor een medicijn aanbevelen. Omdat de tekst vlot en zelfverzekerd geschreven is, is de natuurlijke neiging van de mens om het te geloven. Dit ondermijnt de basis van feitelijke correctheid en kan leiden tot gevaarlijke misinformatie.

Als een deepfake goed gemaakt is, is die heel lastig te herkennen. Ook experts kunnen ze niet goed meer onderscheiden

– Zeno Geradts, Nederlands Forensisch Instituut en Universiteit van Amsterdam

De enige remedie tegen de hallucinatie-fout is een ijzeren discipline van systematische fact-checking. Gebruik AI als een startpunt of een brainstormpartner, maar nooit als de eindbron. Verifieer elke cruciale bewering via betrouwbare, primaire bronnen. Voor informatie over de Belgische context betekent dit het raadplegen van officiële overheidswebsites (met een .be-domein), erkende Belgische nieuwsmedia zoals VRT NWS of De Tijd, en academische instellingen voor wetenschappelijke claims. Behandel elk ‘feit’ dat door een AI wordt gepresenteerd met hetzelfde wantrouwen als een anonieme bewering op een internetforum, totdat u het zelf heeft geverifieerd.

Welke basisbeveiliging moet elke Vlaamse KMO hebben om ransomware buiten te houden?

Voor een Vlaamse KMO kan een succesvolle cyberaanval, zoals ransomware, het einde van het bedrijf betekenen. De financiële en operationele schade is vaak onoverkomelijk. Hoewel het dreigingslandschap complex is, zijn de fundamentele verdedigingsmechanismen vaak verrassend eenvoudig en betaalbaar. Het gaat niet om het investeren in de duurste technologie, maar om het correct implementeren van de basisprincipes. De schade door phishing in België blijft immers stijgen; volgens cijfers van de politie steeg de buit van 25 miljoen euro in 2021 naar bijna 40 miljoen euro in 2022.

De absolute prioriteit is een robuuste back-upstrategie. De 3-2-1-regel is hier de gouden standaard: bewaar minstens drie kopieën van uw data, op twee verschillende soorten media, waarvan één kopie offline of off-site (fysiek op een andere locatie) wordt bewaard. Dit zorgt ervoor dat u zelfs na een totale versleuteling van uw systemen door ransomware uw bedrijfsactiviteiten snel kunt herstellen zonder losgeld te betalen. De tweede cruciale maatregel is de wijdverspreide implementatie van multifactorauthenticatie (MFA), vooral op alle cloud- en e-mailaccounts. Dit eenvoudige mechanisme maakt gestolen wachtwoorden zo goed als waardeloos voor een aanvaller.

Ten slotte is de sterkte van uw beveiliging afhankelijk van de zwakste schakel, en dat is vaak de ongetrainde medewerker. Investeren in basisopleidingen cybersecurity is essentieel. Het Centrum voor Cybersecurity België (CCB) biedt hiervoor zelfs gratis workshops aan. Initiatieven zoals het Belgium Anti-Phishing Shield (BAPS), dat gebruikers automatisch blokkeert van bekende frauduleuze websites, bieden een extra laag bescherming. Door deze drie pijlers – back-ups, MFA en training – te combineren, bouwt een KMO een solide fundering die de overgrote meerderheid van de aanvallen kan afweren. Veiligheid is een proces, geen product, en het begint met het versterken van de basis.